Trung Hoa có hàng nghìn năm lịch sử và văn hóa. Trong số rất nhiều biểu hiện văn hóa, người ta thường lựa chọn 10 lĩnh vực tiêu biểu mang tính tinh hoa, gọi là “十大国粹” (shí dà guócuì) – 10 quốc túy Trung Hoa. Những quốc túy này vừa là di sản văn hóa vừa là biểu tượng bản sắc dân tộc. Dưới đây là giới thiệu chi tiết về từng quốc túy: nguồn gốc, đặc điểm, giá trị và cách người hiện nay tiếp cận chúng.

Danh sách 10 quốc túy Trung Hoa

Theo nhiều tài liệu phổ biến, 10 quốc túy Trung Hoa thường được liệt kê gồm:

1. 剪纸 (Jiǎnzhǐ) – Nghệ thuật giấy cắt

Nghệ thuật cắt giấy Trung Hoa xuất hiện từ thời Hán (thế kỷ I–II SCN) và được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể vào năm 2009. Ban đầu, người xưa khắc họa tiết trên lá hoặc kim loại mỏng, đến khi có giấy, kỹ thuật này mới phát triển mạnh mẽ trong dân gian.

Giấy cắt thường dùng giấy đỏ mỏng, biểu trưng cho may mắn, với họa tiết đối xứng thể hiện hoa lá, chim thú, nhân vật dân gian hay chữ cát tường như “福, 禄, 寿”. Ngoài bản đơn sắc truyền thống, nhiều nghệ nhân còn ghép nhiều màu để tạo chiều sâu và hiệu ứng sinh động.

Ngày nay, 剪纸 vẫn hiện diện trong đời sống qua hình trang trí cửa sổ ngày Tết (窗花), lễ cưới, lễ hội và các workshop nghệ thuật. Không chỉ là món trang trí, nó còn mang giá trị tinh thần, thể hiện sự khéo léo, sáng tạo và niềm tin vào điều tốt lành của người Trung Hoa.

2. 刺绣 (Cìxiù) – Nghệ thuật thêu truyền thống

Nghề thêu Trung Hoa ra đời từ thời Tây Chu, hưng thịnh qua các triều Hán – Đường – Tống và trở thành biểu tượng của sự tinh xảo, kiên nhẫn và thẩm mỹ dân tộc. Trong đó, Tứ đại danh thêu gồm: 苏绣 (Tô thêu) tinh tế như tranh, 湘绣 (Tương thêu) mạnh mẽ, 蜀绣 (Thục thêu) rực rỡ, và 粤绣 (Việt thêu) sang trọng với chỉ vàng bạc.

Chất liệu chủ yếu là lụa tơ tằm, chỉ tơ hoặc chỉ kim tuyến, kết hợp hàng chục kỹ thuật như mũi thẳng, mũi chéo, mũi ẩn… để tạo hiệu ứng chuyển màu và chiều sâu. Chủ đề thêu phong phú, từ hoa lá, chim thú đến phong cảnh, thư pháp, thể hiện sự tỉ mỉ và khéo léo của người nghệ nhân.

Ngày nay, 刺绣 không chỉ là nghề thủ công truyền thống mà còn được ứng dụng trong thời trang, tranh nghệ thuật và quà lưu niệm cao cấp. Tại các thành phố như Tô Châu hay Thành Đô, du khách có thể tham quan bảo tàng, xem biểu diễn và tự tay học thêu, góp phần gìn giữ và lan tỏa tinh hoa văn hóa này.

3. 围棋 (Wéiqí) – Nghệ thuật cờ vây

Cờ vây là trò chơi trí tuệ có lịch sử hơn 4.000 năm, được xem là một trong “tứ nghệ” của giới trí thức Trung Hoa xưa. Trên bàn cờ 19×19, hai người chơi lần lượt đặt quân đen trắng để chiếm lãnh thổ, đòi hỏi tư duy chiến lược, kiên nhẫn và khả năng nhìn xa.

Triết lý của围棋 thể hiện tinh thần “thủ trung hữu thiên địa” — trong bàn cờ nhỏ chứa cả quy luật vũ trụ, nhấn mạnh sự hài hòa và khả năng ứng biến. Không chỉ là trò chơi,围棋 còn giúp rèn luyện tâm tính, đề cao tầm nhìn và sự điềm tĩnh.

Ngày nay, cờ vây vẫn được yêu thích khắp châu Á, có hệ thống thi đấu chuyên nghiệp và được ứng dụng trong giáo dục tư duy. Sự kiện AlphaGo đánh bại kỳ thủ hàng đầu thế giới càng chứng minh chiều sâu trí tuệ và sức sống lâu dài của bộ môn này.

4. 茶道 (Chádào) – Nghệ thuật trà đạo Trung Hoa

Trà đạo Trung Hoa hình thành từ thời Đường – Tống, khi việc uống trà trở thành nghệ thuật gắn liền với triết lý sống và lễ nghi. Người thưởng trà coi trọng từng bước: chọn trà, đun nước, pha và rót đúng cách để thể hiện sự tinh tế và tấm lòng hiếu khách.

Các loại trà nổi tiếng như Long Tỉnh, Thiết Quan Âm, Phổ Nhĩ… mang hương vị đặc trưng cho từng vùng miền. Không chỉ là thức uống,茶道 còn là biểu tượng của sự thanh nhã, tĩnh tâm và hòa hợp giữa con người với thiên nhiên.

Ngày nay, nghệ thuật trà đạo vẫn được gìn giữ qua các lớp học, không gian trà truyền thống và lễ hội trà, trở thành cầu nối văn hóa giúp du khách hiểu sâu hơn về tinh thần Trung Hoa.

5. 京剧 (Jīngjù) – Nghệ thuật Kinh kịch

Kinh kịch ra đời vào cuối thế kỷ XVIII dưới triều Thanh, khi các đoàn hát miền Nam lên biểu diễn tại Bắc Kinh và hòa trộn với sân khấu địa phương. Trải qua hơn 200 năm,京剧 đã trở thành quốc kịch của Trung Hoa, kết tinh giữa âm nhạc, múa, ca hát và võ thuật.

Nét đặc trưng của Kinh kịch nằm ở hóa trang và mặt nạ (脸谱) – mỗi màu sắc biểu trưng cho một tính cách: đỏ cho trung nghĩa, đen cho chính trực, trắng cho gian xảo. Hệ thống vai diễn chia thành Sinh (nam), Đán (nữ), Tịnh (võ tướng), Sửu (hài), cùng bốn yếu tố biểu diễn chính: xướng – niệm – tác – đả (hát, nói, diễn, đánh).

Các vở nổi tiếng như Bá Vương biệt Cơ hay Quý Phi túy tửu thể hiện tinh thần anh hùng, nghĩa khí và bi kịch nhân sinh. Ngày nay,京剧 vẫn được trình diễn tại các nhà hát lớn và trường nghệ thuật, đồng thời được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể, trở thành biểu tượng văn hóa truyền thống tiêu biểu của Trung Quốc.

6. 丝绸 (Sīchóu) – Nghệ thuật lụa tơ tằm

Trung Quốc được xem là cái nôi của nghề nuôi tằm, dệt lụa, với lịch sử hơn 5.000 năm. Từ thời nhà Hán, lụa đã trở thành sản phẩm cao quý, được trao đổi trên Con đường Tơ Lụa – tuyến thương mại nối liền châu Á với châu Âu, góp phần lan tỏa văn hóa Trung Hoa ra thế giới.

Lụa được làm từ tơ tằm nguyên chất, trải qua các công đoạn tỉ mỉ: ươm tơ, dệt, nhuộm và hoàn thiện. Sản phẩm có độ mềm mượt, nhẹ, thoáng, màu sắc óng ánh và mang giá trị nghệ thuật cao. Ngoài trang phục, lụa còn được dùng làm tranh, đồ trang trí hay quà tặng cao cấp.

Ngày nay, nghề dệt lụa truyền thống vẫn được bảo tồn tại các vùng như Tô Châu, Hàng Châu – nơi du khách có thể tham quan xưởng dệt, tìm hiểu quy trình sản xuất và mua sản phẩm thủ công tinh xảo. Lụa không chỉ là vật liệu, mà còn là biểu tượng của sự thanh tao, tinh tế và khéo léo trong văn hóa Trung Hoa.

7. 武术 (Wǔshù) – Võ thuật Trung Hoa

Võ thuật Trung Hoa, còn gọi là Kungfu hay Gongfu, ra đời từ nhu cầu rèn luyện thân thể và tự vệ của người xưa, sau đó phát triển thành một hệ thống nghệ thuật chiến đấu mang đậm triết lý phương Đông. Từ thời nhà Hán đến nay,武术 không chỉ là kỹ năng chiến đấu mà còn là con đường tu dưỡng tinh thần, hòa hợp giữa thân – tâm – khí.

Võ thuật Trung Hoa rất đa dạng với nhiều môn phái nổi tiếng như Thiếu Lâm, Võ Đang, Thái Cực Quyền, Bát Quái Chưởng… Mỗi phái mang phong cách riêng: Thiếu Lâm mạnh mẽ, Võ Đang chú trọng nội công, Thái Cực thiên về dưỡng sinh và cân bằng khí lực.

Ngày nay,武术 được giảng dạy rộng rãi như một bộ môn thể thao, biểu diễn trong các lễ hội và phim ảnh, đồng thời được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể. Với sự kết hợp giữa sức mạnh, nghệ thuật và triết lý nhân sinh, võ thuật Trung Hoa vẫn là biểu tượng sống động của tinh thần kiên cường và trí tuệ Á Đông.

8. 中医 (Zhōngyī) – Y học cổ truyền Trung Hoa

Y học cổ truyền Trung Hoa có lịch sử hàng nghìn năm, dựa trên triết lý Âm – Dương và Ngũ Hành, coi cơ thể con người là một chỉnh thể hài hòa giữa khí, huyết và tạng phủ. Khi sự cân bằng này bị phá vỡ, bệnh tật sẽ xuất hiện; vì vậy mục tiêu của中医 là điều hòa và phục hồi sự cân bằng tự nhiên.

Phương pháp trị liệu của y học cổ truyền rất phong phú, bao gồm châm cứu (针灸), xoa bóp bấm huyệt (推拿), giác hơi (拔罐), cạo gió (刮痧), dưỡng sinh khí công (气功) và đặc biệt là dược liệu thảo mộc. Các vị thuốc như nhân sâm, linh chi, cam thảo, hoàng kỳ… được kết hợp linh hoạt theo từng thể trạng và triệu chứng.

Ngày nay,中医 không chỉ giữ vai trò quan trọng trong hệ thống y tế Trung Quốc mà còn được nhiều quốc gia công nhận và ứng dụng. Nhiều bệnh viện kết hợp y học cổ truyền và y học hiện đại, giúp nâng cao hiệu quả điều trị. Với triết lý “phòng bệnh hơn chữa bệnh”, y học Trung Hoa tiếp tục được xem như kho tàng trí tuệ dân gian và di sản y học quý giá của nhân loại.

9. 书法 (Shūfǎ) – Nghệ thuật thư pháp

Thư pháp là nghệ thuật viết chữ Hán bằng bút lông, được xem là tinh hoa của văn hóa Trung Hoa. Không chỉ là cách ghi chép,书法 còn thể hiện tâm hồn, khí chất và cảm xúc của người viết, vì thế được ví như “họa trong chữ”.

Các thể chữ phổ biến gồm Khải thư (chữ ngay ngắn), Hành thư (mềm mại), Thảo thư (phóng khoáng), Lệ thư và Triện thư (cổ điển). Khi luyện thư pháp, người viết cần tập trung cao độ, điều hòa hơi thở và cảm nhận nhịp điệu từng nét bút — đó cũng là một cách tu tâm dưỡng tính.

Ngày nay,书法 vẫn được giảng dạy trong trường học, trưng bày trong triển lãm và ứng dụng vào thiết kế, trang trí, quà tặng. Với vẻ đẹp vừa nghệ thuật vừa tinh thần, thư pháp mãi là biểu tượng của sự thanh tao và trí tuệ trong văn hóa Trung Hoa.

10. 瓷器 (Cíqì) – Nghệ thuật gốm sứ Trung Hoa

Gốm sứ là một trong những phát minh vĩ đại của Trung Hoa, xuất hiện từ thời Thương – Chu và đạt đỉnh cao dưới các triều Đường, Tống, Minh, Thanh. Nhờ chất đất sét tinh khiết và kỹ thuật nung ở nhiệt độ cao, người Trung Quốc đã tạo ra những sản phẩm có độ bền, độ sáng và âm thanh vang đặc trưng, khiến cả thế giới gọi tên “china” để chỉ đồ sứ.

Trung tâm sản xuất nổi tiếng nhất là Cảnh Đức Trấn (景德镇), được mệnh danh là “thủ phủ gốm sứ”, nơi khai sinh các dòng men trứ danh như men lam trắng (青花瓷), ngọc bích (粉彩) và men đỏ trong (釉里红). Các sản phẩm không chỉ là đồ dùng hằng ngày mà còn là tác phẩm nghệ thuật mang giá trị văn hóa và lịch sử sâu sắc.

Ngày nay,瓷器 vẫn là niềm tự hào của người Trung Hoa, được trưng bày trong bảo tàng, sưu tầm bởi giới nghệ thuật và xuất khẩu khắp thế giới. Nghệ thuật gốm sứ tiếp tục phát triển, kết hợp giữa kỹ thuật truyền thống và thiết kế hiện đại, khẳng định vị thế của Trung Quốc như cái nôi của nền mỹ nghệ tinh xảo bậc nhất nhân loại.

Kết luận

Mười quốc túy Trung Hoa – từ giấy cắt, thêu, cờ vây, trà đạo, Kinh kịch, lụa, võ thuật, y học cổ truyền, thư pháp đến gốm sứ – là những viên ngọc sáng kết tinh trí tuệ, thẩm mỹ và tinh thần của dân tộc Trung Hoa suốt hàng nghìn năm. Mỗi lĩnh vực không chỉ mang giá trị nghệ thuật mà còn phản ánh triết lý sống hài hòa, coi trọng sự cân bằng giữa con người và tự nhiên.

Ngày nay, dù xã hội hiện đại đang thay đổi nhanh chóng, các quốc túy vẫn được bảo tồn, giảng dạy và phát triển qua bảo tàng, lớp học, lễ hội hay ứng dụng sáng tạo. Việc tìm hiểu những tinh hoa này không chỉ giúp ta hiểu sâu hơn về văn hóa Trung Quốc mà còn khơi gợi niềm trân trọng đối với di sản nhân loại – nơi quá khứ và hiện tại cùng hòa quyện để tạo nên bản sắc văn hóa trường tồn.